ما به عنوان روزنامه‌نگارهاي علمي، علم به معني ساينس و همچنين علوم رياضي را پوشش مي‌دهيم. البته گاهي بايد كار خود را به حوزه‌هايي مانند پزشكي، فناوري‌اي كه محصول عملي علوم است، علوم نرم مانند آينده‌نگري و حوزه‌هاي ميان‌رشته‌اي نظير باستان‌شناسي و... توسعه دهيم. اينها زمينه‌هايي است كه در دل خود با ذات علم سر و كار دارد و اگر از پيش‌زمينه‌هاي علمي آن بگذريد، بخش عمده‌اي از داستان را از دست داده‌‌ايد.براي مثال ماجراي فراگير شدن آنفلوآنزاي مرغي را به خاطر بياوريد. زماني كه اين خبر در جهان منعكس شد كه گونه جديدي از ويروس آنفلوآنزا شناخته شده است كه در حال پراكنده شدن و تبديل شدن به يك اپيدمي گسترده است. انبوهي از صفحات روزنامه‌هاي داخلي و خارجي به اين موضوع پرداختند، از توصيه‌هاي ايمني تا توصيه به نخريدن گوشت مرغ تا خبرهاي اقتصادي مبني بر نگراني مرغداري‌ها و حتي نگراني از مهاجرت پرندگان. همه اينها خواننده را با شرايطي دشوار مواجه مي‌كرد.از خواندن انبوه اين گزارش‌ها كه در صفحات مختلفي از اقتصاد و سلامت گرفته تا حوادث پوشش داده مي‌شدند، مخاطب خود را مواجهه به شرايطي پيچيده مي‌ديد. ديدن هر كلاغ يا گنجشكي در خيابان براي او اعلام خطر بود و به طور معني‌داري رژيم غذايي افراد در دوره كوتاهي تغيير كرد و همه‌جا صحبت از اين آنفلوآنزا بود. نگراني عميق مردم كه با خواندن چنين خبرهايي توسعه هم مي‌يافت، بر اثر مواجهه با يك عامل ديگر افزايش چشمگيري پيدا مي‌كرد و آن ناآشنايي با اصل پديده بود. مردم از ويروسي مي‌ترسيدند كه هيچ چيز درباره آن نمي‌دانستند. اگر همين الان از بسياري از دوستان و اعضا خانواده خود سوال كنيد، شايد نتوانند تفاوت جدي ميان آنفلوآنزا و سرماخوردگي براي شما بيان كنند و بخش بزرگي از اين ناآگاهي آنها تقصير ما روزنامه‌نگاران علمي است كه يا از اين فرصت استفاده نكرده و موضوع را توضيح نداديم و يا توضيحات‌مان به قدري ملال‌آور و تكنيكي بوده است كه خواننده را به خواندن وادار نكرده است.

اين مورد يكي از مواردي بود كه نه‌تنها روزنامه‌نگاران علمي وظيفه داشتند درباره موضوعي بنويسند و فرصت بي‌نظيري برايشان فراهم بود تا داستاني را كه مخاطب به خودي خود درباره‌اش نگران و علاقه‌مند است، در اختيار او قرار دهند كه وظيفه اخلاقي هم حكم مي‌كرد چنين كاري صورت گيرد. سري به گزارش‌هايي كه در آن سال‌ها درباره اين موضوع منتشر شد بزنيد و ببينيد تا چه حد تيتر‌ها و مقدمه اين داستان‌ها شما را به خواندن و فهميدن آنها دعوت مي‌كند.گاهي اوقات همه چيز در واژه‌هاي تخصصي و براي مخاطب بي‌معني در اختيار او قرار مي‌گيرد. حتي اگر اين اطلاعات درست و دقيق باشد، يك روزنامه‌نگار علمي بايد به خاطر بياورد او قرار است براي مردم داستاني را روايت كند. ما به مردم اطلاعاتي مي‌دهيم كه بتوانند آن را راحت بخوانند و درباره‌اش فكر كنند، اما براي آنها جزوه درسي آماده نمي‌كنيم. به اين پاراگراف كه از ابتداي يكي از گزارش‌هاي چاپ شده در باره اين موضوع در يكي از نشريات ايران بود، نگاهي بيندازيد: «آنفلوآنزاي مرغي عفونتي است كه به‌واسطه ويروس‌هاي آنفلوآنزاي(فلو) پرندگان ايجاد مي‌شود. ويروس آنفلوآنزاي مرغي داراي 15 تيپ است. مسري‌ترين سويه‌هاي آن سويه H5 و H7 هستند و تيپي كه اخيرا موجب نگراني شده H5N1 است. اين ويروس‌هاي آنفلوآنزا به‌طور طبيعي در ميان پرندگان ظاهر مي‌شود. غاز‌هاي وحشي بويژه اردك‌هاي وحشي حاملان طبيعي اين ويروس‌ها هستند، اما احتمالا عفونت خاصي را در آنها ايجاد نمي‌كنند. حيوانات خانگي نسبت به اين ويروس‌ها حساس‌اند لذا برخي پرندگان اهلي شامل مرغ، اردك و بوقلمون آلوده شده دچار بيماري و حتي مرگ مي‌شوند.»اين متن براي كسي با پيش‌زمينه مقدماتي زيست‌شناسي و آشنايي با مفهوم آنفلوآنزها شايد اطلاعاتي تكميلي را ايجاد كند، اما براي مخاطب عادي چه معني دارد؟ ما از خواندن اين متن مي‌فهميم:

1 ـ آنفلوآنزاي مرغي توسط ويروسي از خانواده ويروس‌هاي آنفلوآنزاي پرندگان ايجاد مي‌شود (سوال‌هاي بي‌جواب: آنفلوآنزا چيست و چگونه ايجاد مي‌شود؟ خانواده آنفلوآنزاي پرندگان چيست؟ آيا آنفلوآنزاي پرندگان يا طيور با آنفلوآنزاي مرغي فرق دارد؟)

2 ـ ويروس آنفلوآنزاي مرغي داراي 15 تيپ است (سوال‌هاي بي‌پاسخ: تيپ يعني چه؟ اين تفاوت‌ها به چه معني است؟)

3 ـ مسري‌ترين سويه‌هاي آن سويه H5 و H7 هستند و تيپي كه اخيرا موجب نگراني شده H5N1 است (سوال‌هاي بي‌پاسخ: سويه يعني چه؟ چه فرقي با تيپ دارد؟ چه چيزي باعث مي‌شود ويروس مسري باشد؟ مگر همه ويروس‌ها مسري نيستند؟ اين اعداد و حروف چه معني دارند؟ آيا رده‌بندي ميزان خطرناكي است؟ آيا نشان‌دهنده عامل زنتيكي است؟ تيپ H5N1 يعني چه H و N و اعداد پشت آنها چيست؟

اين فهرست را مي‌توان به همين شكل ادامه داد. حالا خود را جاي مخاطب بگذاريد و به اين 2 سوال پاسخ دهيد: چرا بايد مخاطب پس از خواندن 2 جمله اول كماكان به خواندن اين متن ادامه دهد؟ و اگر مخاطبي به هر دليلي اين كار را كرد در نهايت چه چيزي را مي‌فهمد؟بخش عمده‌اي از مشكلات چنين متني به زمان كم خبرنگاران براي پوشش آن و عدم امكان انجام تحقيق جامع درباره آنها برمي‌گردد، اما اين توجيه خوبي براي خواننده نيست. خواننده حق دارد در قبال پولي كه براي خريد روزنامه مي‌دهد متني قابل اعتنا و مستند و مفهوم را در اختيار بگيرد.ضمن اين‌ كه از نظر حرفه‌اي براي يك روزنامه‌نگار علمي كه در يك رسانه عمومي كار مي‌كند نوشتن داستاني خواندني و دقيق كه اعتبار و اعتماد مخاطب و جامعه علمي را به همراه بياورد مساله تضمين آينده شغلي اوست. اگر ما داستان‌ها و مطالبي را بنويسيم كه مخاطب براحتي از آنها چشم بردارد و داستان‌هاي ديگر را دنبال كند دير يا زود مديران رسانه تصميم خواهند گرفت فضاي بيشتري به كساني بدهند كه مطالبشان مشتري بيشتري دارد. يكي از دلايلي كه گاهي متن‌هايي كه در بخش‌هاي علمي منتشر مي‌شود براي خواننده جذابيتي ندارد اين است كه در برخي از آنها نويسنده و گزارشگر از خط قرمز نامرئي عبور مي‌كند. اين خط قرمز وسوسه منتشر كردن و نوشتن مطلبي است كه خود نويسنده درباره آن اطلاعات جامع ندارد و هنوز آن را درست نفهميده است. وقتي من نويسنده مطلبي را كه نوشته‌ام به طور كامل نفهميده باشم چطور از خواننده‌ام انتظار دارم آن را متوجه شود.